Sen u dzieci – Gdy moje dziecko nie śpi

Długość snu i jego przebieg to cechy silnie zindywidualizowane, zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Potwierdzają to liczne wyniki badań przeprowadzonych w różnych krajach i kulturach.

Długość snu u dzieci

Średnia długość snu w poszczególnych przedziałach wiekowych jest ściśle określona. I tak zdrowe, donoszone noworodki przesypiają w ciągu doby ponad 15 godzin w 2-4 odcinkach czasowych. Okresy snu i czuwania przeplatają się w równym stopniu zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy, zachowując swój wewnętrzny rytm i konsekwencję. Dłuższe okresy czuwania pojawiają się po szóstym tygodniu życia, a od trzeciego miesiąca życia są one powtarzalnie rozłożone w ciągu dnia i wczesnym wieczorem.

Z czasem, gdy wewnętrzne rytmy okołodobowe dojrzewają oraz zostają wzmocnione przez rytm życia środowiska, w którym rozwija się dziecko, sen wydłuża się i konsoliduje w trakcie nocy. Jednak każde dziecko rozwija się indywidualnie i 10% dzieci osiąga dłuższy sen, nieprzerywany w ciągu nocy, dopiero po ukończeniu pierwszego roku życia. Niemowlęta i dzieci w wieku przedszkolnym charakteryzują się skracaniem całkowitego czasu poświęcanego na sen: w 1. r.ż. jest to średnio 13,9 godziny, natomiast w 5. r.ż. już 11,4 godziny. Drzemki w ciągu dnia również ulegają skróceniu w ciągu 2. r.ż., aż do 3. r.ż. kiedy to większość dzieci rezygnuje w ogóle ze spania w ciągu dnia.

Tym zmianom towarzyszą oczywiście różnice w zapisie polisomnograficznym snu. We wczesnym niemowlęctwie sen REM zajmuje 50% całkowitego czasu snu, skracając się z wiekiem do 20% w 5. r.ż., czyli proporcji podobnej dla starszych dzieci i dorosłych. Również czas pojedynczego cyklu snu (czyli REM plus NREM) zmienia się z 50-60 minut u dzieci do 90-100 minut u dorosłych.

Sen dziecka w wieku szkolnym łączy się w jeden nocny fragment, trwający około 11-12 godzin. Następnie długość snu skraca się z wiekiem z ok. 10 godzin w okresie dojrzewania, do 8 godzin w 16. r.ż. Z wiekiem i wchodzeniem dziecka w kolejne etapy życiowe dochodzą nowe czynniki wpływające na rytm dnia i nocy. Starsze dzieci tworzą swoją autonomię, również w kwestii snu i zachowań okołosennych. Stąd utrudniona jest rzeczywista ocena długości i jakości snu danego dziecka, jak i zmniejszony jest wpływ rodziców dziecka na jego sen.

Zaburzenia snu u dzieci

Międzynarodowa klasyfikacja zaburzeń snu, wydanie drugie (ICSD-2), wymienia następujące główne zaburzenia snu u dzieci:

1. A. bezsenność behawioralna u dzieci warunkowa
2. B. bezsenność behawioralna u dzieci z braku dyscypliny
3. C. pierwotny bezdech senny u niemowląt
4. D. obturacyjny bezdech senny u dzieci
5. E. centralna wrodzona hipowentylacja pęcherzykowa
6. F. moczenie nocne
7. G. zespół niespokojnych nóg
8. H. zaburzenia z rytmicznymi ruchami w czasie snu

Wartym uwagi jest fakt, że bezsenność w tej klasyfikacji z założenia ma podłoże behawioralne. Wynika więc z zaburzeń zachowań okołosennych. W punkcie A „warunkowa” oznacza uwarunkowanie momentu zaśnięcia od różnych czynników zewnętrznych, takich jak obecność rodzica, przedmiotów (smoczek, pozytywka) oraz wykonywanych przy dziecku czynności itp. Z jednej strony część z wyżej wymienionych czynników wchodzi w rytuał okołosenny. Daje znak dziecku, że zbliża się czas snu, działa relaksacyjnie. Z drugiej jednak strony uzależnia dziecko od tych osób/rzeczy i ich brak może sprawić, że dziecko nie będzie umiało zasnąć. Zaburzenia natury behawioralnej są również jednym z głównych powodów innych zaburzeń snu występujących u dzieci, podobnie jak kwestie związane z oddychaniem.

W leczeniu bezsenności u dzieci stosuje się metody behawioralne. Lekarze zalecają dwie techniki:

1. Pozostawienie dziecka w łóżku na tak długo, aż uśnie zmęczone płaczem. Metoda ta ma obecnie coraz więcej przeciwników.
2. Za każdym razem, kiedy dziecko budzi się jest wyjmowane z łóżka aby nie kojarzyło mu się ono z bezsennymi nocami.

Obie wymienione metody są powszechnie stosowane, jednak żadna z nich nie ma potwierdzonej pełnej skuteczności.

Rodzice dzieci z zaburzeniami snu – jakie mają problemy i jak sobie z nimi radzą? Czy również cierpią z powodu bezsenności?

Częstym powodem zgłoszenia lekarzowi zaburzeń snu u dziecka jest ich negatywny wpływ na sen rodzica. Opiekunowie, którzy zgłaszali problemy ze snem u swoich pociech z zaburzeniami rozwoju, sami mieli podobne problemy ze snem, co potwierdzają przeprowadzone badania. Dodatkowo obserwowany był u nich podwyższony poziom stresu. Okazało się również, że matki częściej niż ojcowie są narażone na problemy ze snem.

Jednym z czynników, który łączy dobre samopoczucie rodziców dzieci z zaburzeniami snu jest sposób, w jaki ci rodzice radzą sobie z problemem swoich dzieci. Np. rodzice, którzy nie uważają problemów ze spaniem (nawet stwierdzonych w sposób obiektywny) u swojego dziecka jako rzeczywistego problemu, mają niższy poziom stresu, wyższy świadomy poziom kontroli nad snem oraz ogólnym zachowaniem swoich dzieci i rzadziej wykazują negatywne reakcje na stres.

Zaburzenia snu u dzieci powodują najczęściej dezorganizację życia całej rodziny, zwiększenie poziomu stresu oraz częstsze występowanie depresji u matek. Często zaburzenia snu nie występują jako jedyny problem u danego dziecka. Zauważono, że zaburzony sen częściej współwystępuje z zaburzeniami zachowania w ciągu dnia czy upośledzeniem funkcji poznawczych, co również wpływa na funkcjonowanie reszty rodziny i samopoczucie rodziców. Powiązania między zaburzeniami snu u dzieci, zaburzeniami zachowania w ciągu dnia oraz samopoczuciem rodziców nie są jednak do końca poznane i na pewno wymagają dalszych badań. Nie ulega także wątpliwości, że „czynnik rodzicielski” wywiera integralny wpływ na behawioralny proces prowadzący do pojawienia się zaburzeń snu u dziecka.

Autorzy:
lek. med. Magdalena Szczęsna
Dr nauk med. spec. psychiatra Michał Skalski