Leki nasenne – farmakologiczne leczenie bezsenności
Bezsenność jest najczęściej występującym zaburzeniem snu. Nie zawsze jest samodzielną jednostką chorobową. Może być objawem innej choroby somatycznej, czy psychicznej. Wyniki badań epidemiologicznych wskazują, że ok. 30% ludzi (ponad połowa osób po 60. r.ż. i ok. 20% młodszych) cierpi na problemy ze snem. U około jednej trzeciej z nich lekarze diagnozują bezsenność przewlekłą. Mimo potwierdzonej skali problemu, nie ma do tej pory standardów leczenia, przede wszystkim farmakologicznego. Bezsenność leczy się wykorzystując farmakologicznie i niefarmakologicznie metody leczenia.
W przypadku bezsenności krótkotrwałej lub przygodnej zazwyczaj zaczyna się od przepisania odpowiedniego leku nasennego nowej generacji (zolpidem, zopiklon, zaleplon) wraz z wprowadzeniem zasad dotyczących higieny snu. Przy czym szczególnie ważne jest nauczenia pacjenta doraźnego przyjmowania leku nasennego – tylko w razie potrzeby. Pacjent kładzie tabletkę nasenną koło łóżka w sypialni i sięga po nią wtedy gdy po położeniu się do łóżka, lub w przypadku przebudzenia w nocy, przez kilkanaście minut nie może zasnąć. Każdą bezsenność należy leczyć od momentu, kiedy pacjent zaobserwuje problem z zasypianiem. W innym razie może dojść do utrwalenia zaburzenia. Zaobserwowano, że u 80% pacjentów, którzy biorą doraźnie leki nasenne, nie rozwija się bezsenność przewlekła.
Głównym sposobem leczenia bezsenności przewlekłej jest terapia behawioralna. Dodatkowo, u pacjentów, którzy wymagają jest dłuższego stosowanie leku nasennego, zalecane jest podawanie małych dawek leków przeciwdepresyjnych o działaniu nasennym. Można też stosować leki nasenne nowej generacji, ale tylko doraźnie, nie przekraczając 2-3 razy w ciągu tygodnia.
Najpopularniejsza grupa leków
Osobom skarżącym się na bezsenność najczęściej proponuje się zażywanie lekarstw określanych jako agoniści receptora benzodiazepinowego. W tej grupie znajdują się zarówno benzodiazepiny, jak i niebenzodiazepinowe leki nowej generacji, do której należą zolpidem, zopiklon oraz zaleplon. Farmakokinetyka danego leku decyduje o wyborze odpowiedniego dla pacjenta specyfiku. Na podstawie wyników badań dotyczących skuteczności tej grupy leków stwierdzono, że szacunkowy czas oczekiwania na sen (latencja) skraca się dzięki nim o kwadrans, zaś całkowity czas snu wydłuża się o około pół godziny.
Benzodiazepiny
Należy pamiętać, że uzależnienie od benzodiazepin przy regularnym ich przyjmowaniu, rozwija się już po stosowaniu ich przez kilka do kilkunastu tygodni. Ponadto w miarę upływu czasu pacjent potrzebuje coraz większych dawek, ponieważ rozwija się tolerancja i lek coraz słabiej działa. Benzodiazepiny stosowane nawet sporadycznie są w stanie uzależnić, ponieważ mają długi okres biologicznego półtrwania i dłużej utrzymują się w organizmie (niektóre nawet do 100 godzin!). Dlatego poleca się zażywanie tego typu leków jednorazowo. Przerwa w przyjmowaniu powoduje niebezpieczne objawy abstynencyjne. Aby zmniejszyć to ryzyko, zostały wprowadzone leki nowej generacji z innych grup chemicznych.
Leki nasenne nowej generacji – Zolpidem, zopiklon, zaleplon
Zolpidem był pierwszym lekiem nowej generacji o działaniu jedynie nasennym. Tego typu lekarstwa, w porównaniu z tradycyjnymi benzodiazepinami są znaczącym krokiem naprzód. Zolpidem i Zaleplon wyróżniają się wybiórczym działaniem na receptor 1. Efektem ich stosowania jest senność pozbawiona efektów przeciwlękowych i miorelaksujących. Cechą charakterystyczną niebenzodiazepinowych leków nowej generacji jest szybsze wchłanianie i HLT (krótszy biologiczny okres półtrwania), niż w przypadku tradycyjnych benzodiazepin. Powoduje to, że następnego ranka po zażyciu leków jest mniejsze ryzyko pojawienia się objawów rezydualnych – osłabienie pamięci oraz sprawności psychomotorycznej. Doraźne stosowanie leków nasennych nowej generacji (1 do 2 razy w tygodniu) nie uzależnia.
Leki przeciwdepresyjne jako alternatywa farmakologiczna
Współcześnie często wspiera się leczenie bezsenności dzięki podawaniu leków spoza grupy leków nasennych. Najczęściej są to leki przeciwdepresyjne, posiadające właściwości uspokajające oraz nasenne. Dają one możliwość zastąpienia leku nasennego w długotrwałej terapii klinicznej. Dotyczy to przede wszystkim osób cierpiących zarówno na depresję, jak i bezsenność. W ten sposób wykorzystuje się najczęściej następujące leki: trazodon, mianserynę, mirtazepinę oraz doksepinę. Badania wykazały, że Leki przeciwdepresyjne polepszają jakość snu, pogłębiają sen (zwiększają ilość snu wolnofalowego). Nie można zapomnieć, że nawet małe dawki leków przeciwdepresyjnych, zwłaszcza z grupy trójpierścieniowej (TLPD) mogą wywołać objawy niepożądane. Do tej pory nie sprecyzowano, jakie dawki leków przeciwdepresyjnych powinno się podawać lecząc bezsenność – z reguły podaje się dużo niższe, niż w terapii depresji. Leki przeciwdepresyjne można stosować równocześnie z lekami nasennymi nowej generacji.
Leki naturalne
W leczeniu bezsenności używa się również lekarstwa dostępne bez recepty: melatoninę, leki antyhistaminowe oraz ziołowe. Wykorzystuje się je powszechnie, mimo niewystarczającej ilości uporządkowanych i prawidłowo dozorowanych analiz ich skuteczności, biorących pod uwagę również placebo. Z przeprowadzonych do tej pory badań wynika, że 4%-18% ludzi korzysta z naturalnych leków, przy czym od 30% do 70% z tych osób to pacjenci z bezsennością. Przegląd badań leków i metod naturalnych używanych w leczeniu bezsenności z 2012 roku wskazuje na przewagę preparatów tych zawierających w składzie walerianę, lub chmiel.
Autor:
Dr nauk med. Spec. Psychiatra Michał Skalski
Poradnia Leczenia Zaburzeń Snu